Rt 4 - Rut wychodzi za mąż i czemu to jest ważne

W dzisiejszym rozdziale widzimy, jak wyglądało małżeństwo w starożytnym Izraelu - oraz jak nie wyglądało. Dowiadujemy się także, dlaczego ta księga w ogóle powstała. W zasadzie nie ma w tym rozdzia szczególnie trudnych kwestii, ale wiele jego szczegółów wymagało odplątania. Tutaj też księga ta się kończy, ma ona tylko cztery rozdziały - trochę dziwne zatem, że jej analiza zajęła mi więcej niż analiza całej Księgi Rodzaju ;]

1 Booz tymczasem wszedł do bramy miasta i usiadł tam. A oto przechodził krewny, o którym mówił Booz.

Tzn. ten, który miał prawo zostać mężem Rut.

Zawołał Booz: «Podejdź, człowieku, usiądź tutaj!» Tamten podszedł i usiadł. 2 Wtedy Booz wziął dziesięciu mężów ze starszyzny miasta, powiedział do nich: «Usiądźcie tu!» I usiedli. 3 Przemówił do tamtego krewnego: «Pole, które należało do naszego krewnego, Elimeleka, sprzedaje Noemi, która wróciła z ziemi Moabu. 4 Uważałem, że należy cię o tym zawiadomić i powiedzieć ci wobec tych, którzy tutaj siedzą, i wobec starszyzny mojego narodu: jeśli chcesz nabyć to pole jako krewny, kupuj, a jeśli nie chcesz, daj mi znać, abym wiedział, gdyż nie ma nikogo przed tobą, kto by je mógł wykupić jako krewny, ja bowiem idę po tobie». Odpowiedział ów krewny: «Ja wykupię». 5 «W dniu, kiedy wykupisz pole z rąk Noemi - dodał Booz - weźmiesz również i Rut Moabitkę, żonę zmarłego, aby utrwalić jego imię na jego dziedzictwie».

Heh, taki mały szczegół - tak jakby Rut była tylko dodatkiem do pola.

6 Krewny ów odpowiedział: «Nie mogę skorzystać z prawa wykupu, nie ponosząc szkody na swoim majątku. Wypełnij ty moje prawo krewnego, bo ja nie mogę go wypełnić».

A to jest jeszcze ciekawsze. Czyli ów krewny twierdzi, że poślubienie Rut byłoby szkodą dla jego majątku. Cóż, na pierwszy rzut oka brzmi jak skrajne uprzedmiotawianie kobiet, ale w sumie możliwe, że krewnemu nie chodziło o to, że ona była kobietą, ale iż była Moabitką. To trochę tak jakby ktoś ci sprzedawał pole, ale tylko pod warunkiem adopcji romskiego dziecka. I to całkiem dużego dziecka. Zgodziłbyś się?

No, inna interpretacja może być jeszcze taka, że Rut po prostu nie była w guście owego krewnego.

7 A taki był dawniej zwyczaj w Izraelu co do prawa wykupu i co do zmiany: aby zatwierdzić całą sprawę, zdejmował człowiek swój sandał i dawał drugiej stronie. Taki był sposób zaświadczania w Izraelu.

To nam pokazuje, że księga pisana była z perspektywy czasu, w momencie, gdy ów zwyczaj już wygasł. Opowieść ta musiała zatem długo krążyć wśród pokoleń, zanim została spisana.

8 Powiedział ów krewny do Booza: «Nabądź dla siebie moje prawo wykupu», i zdjął swój sandał. 9 Wtedy powiedział Booz do starszyzny i do całego ludu: «Świadkami jesteście, że nabyłem z rąk Noemi to wszystko, co należało do Elimeleka, i wszystko, co należało do Kiliona i Machlona.

Hm, ale skoro on wykupił to z rąk Noemi, to znaczy że miała ona do tego jakieś prawa. Czyli kobiety w owych czasach nie były tak do końca traktowane jako własność mężczyzny i mogły być podmiotem w transakcji handlowej.

10 A także nabyłem dla siebie za żonę Rut Moabitkę, żonę Machlona, aby utrwalić imię zmarłego na jego dziedzictwie, aby nie zginęło imię zmarłego wśród jego braci ani wśród jego współmieszkańców. Wy dzisiaj jesteście dla mnie świadkami tej sprawy».

Ten fragment bywa przytaczany jako argument za tezą, że związek małżeński w Izraelu zaczynał się w momencie deklaracji publicznej i nie była to jedynie kwestia między samym mężem i żoną. No i ma to sens, bo w końcu mamy tutaj świadków - tyle tylko, że nie wiemy, czy świadkowie przy małżeństwie musieli występować zawsze. Jakby nie było, ten przypadek jest dość szczególny, mamy tu zarówno małżeństwo, jak i transakcję handlową. No i istotny jest również fakt, że krewny Booza miał prawo do tego, co Booz wziął. Świadkowie byli więc konieczni ze względów praktycznych - Booz chciał mieć pewność, że krewny nie będzie miał pretensji do pola i żony. Podpisów na piśmie widocznie wówczas nie praktykowano, dlatego potrzebni byli świadkowie jako argument na ewentualnej rozprawie sądowej.

Ale czy w innym przypadku świadkowie byliby konieczni? Nie wiadomo. Widzimy jednak, że cała sprawa małżeństwa zamyka się w zmianie pewnego stanu prawnego - nie mamy tu jakichś szczególnych ceremonii, nie ma również kapłanów.

11 Cały lud zebrany w bramie zawołał: «Jesteśmy świadkami!» a starsi dodali: «Niech Pan uczyni kobietę, która wejdzie do twego domu, podobną do Racheli i Lei, które to dwie niewiasty zbudowały dom Izraela.

Przypomnijmy, że były to dwie żony Jakuba, czyli Izraela.

Stań się możnym w Efrata,
zdobądź sobie imię w Betlejem!

Zdobądź imię w sensie zdobądź sławę - to chyba zrozumiałe. Betlejem zaś jest okolicą, gdzie dzieje się cała akcja - stamtąd pochodził mąż Noemi i tam też mieszkał Booz.

12 Niech stanie się dom twój przez potomstwo, które da ci Pan z tej młodej kobiety, jak dom Peresa, którego Tamar zrodziła Judzie».

Z początku zdziwiło mnie, dlaczego przywołano tutaj akurat Tamar i Peresa. We wcześniejszych księgach trudno znaleźć jakiekolwiek szczególne wzmianki na temat tego domu, że był w jakiś sposób lepszy od innych. Ale jest jedna sprawa, o którą może tutaj chodzić.

W Rdz 38 mamy przedstawioną historię Tamar i Judy. Tamar oskarżona została o prostytucję, mimo iż w rzeczywistości jedynie wyegzekwowała swoje prawo używając podstępu. Chodziło tutaj o prawo lewiratu właśnie - konkretnie udawała prostytutkę po to, aby Juda, który się jej należał jako mąż, zrobił dla niej dziecko.

A co to ma wspólnego z Rut i Boozem?

Otóż trochę ma, a konkretnie dwie rzeczy: po pierwsze, Rut również bardzo zależało, by wyegzekwować swoje prawo lewiratu, a po drugie - na nią również patrzono krzywym okiem - tyle tylko, że ze względu na moabickie pochodzenie. To prawdopodobnie dlatego ktoś skojarzył tą sytuację z historią Tamar, Judy i ich syna Peresa.

13 Booz zaślubił więc Rut i stała się jego żoną. Gdy zbliżył się do niej, Pan sprawił, że poczęła i urodziła syna.

Ten fragment też jest istotny. Widzimy tutaj bowiem, że rozdzielone są ze sobą zaślubiny oraz zbliżenie się do siebie małżonków. Najpierw ją zaślubił, a potem się zbliżył - wobec tego wygląda na to, że jednak małżeństwo w Izraelu nie rozpoczynało się w łóżku, ale trochę wcześniej. A przynajmniej tak to wygląda.

No dobra - może i ktoś mógłby się kłócić, że to samo wydarzenie mogło być opisane dwa razy i że jednak "zaślubić" i "zbliżyć się" to to samo - jednak teza ta wygląda bardzo mało prawdopodobnie.

14 Kobiety mówiły do Noemi: «Niech będzie błogosławiony Pan, który nie pozwolił, aby dzisiaj zabrakło ci powinowatego z prawem wykupu.

Kompletnie nie rozumiem, skąd tłumacze BT wzięli tego "powinowatego z prawem wykupu". Intuicyjnie już nawet czujemy, że kobieta będąca w zachwycie nie używa tego typu prawniczego języka. Okazuje się jednak, że w oryginale użyte jest słowo "gal", które oznacza tyle co "zbawca", ewentualnie "odkupiciel", a o powinowatym nie ma zupełnie nic. I jest to dokładnie to samo słowo, którego Dawid używał w psalmach w kontekście Boga np. Ps 19,15:

Niech znajdą uznanie słowa ust moich i myśli mego serca u Ciebie, Panie, moja Skało i mój Zbawicielu!

A Dawid zdecydowanie nie mówił do Boga "moja Skało i mój powinowaty z prawem wykupu".

Imię jego będzie wspominane w Izraelu. [mówią dalej kobiety] 15 On będzie dla ciebie pociechą, będzie cię utrzymywał w twojej starości. Zrodziła go dla ciebie twoja synowa, która cię kocha, która dla ciebie jest warta więcej niż siedmiu synów».

To tłumaczenie tego fragmentu jest fatalne, gdyż mówi ono wprost, że Rut zrodziła Booza, co jest oczywiście absurdem. Gdy kobiety w oryginale mówią o wybawcy, muszą mieć na myśli nie Booza, ale jego syna - on to będzie wspomniany w Izraelu, będzie pociechą dla Noemi i utrzymaniem w starości - i to jego właśnie zrodziła Rut.

16 Wzięła Noemi dziecko i położyła je na swym łonie. Ona też je wychowywała. 17 Sąsiadki nadały mu imię. Mówiły: «Narodził się syn dla Noemi», nadały mu imię Obed.

Tłumacze BT piszą, że Obed może znaczyć "czcziciel" lub "sługa". Przy czym "sługa" pasuje tu trochę lepiej.

W powyższym fragmentcie uderzające są natomiast dwa fakty. Pierwszy: że to sąsiadki nadały imię dziecku. Serio? Te plotkary, które wszystkie rodzinne sprawy Noemi roznosiły po całym Betlejem? No ale cóż, najwyraźniej rodzice nie mieli nic przeciwko.

Druga sprawa natomiast: syn dla Noemi. Był to oczywiście syn Rut, ale mimo wszystko widzimy, że Noemi i jej starość miały dla sąsiadek bardziej priorytetowe znaczenie. No i pomyślmy teraz o tym biednym Obedzie - dopiero się urodził, a już na starcie jest wiadomo, że będzie musiał utrzymywać co najmniej dwie kobiety - ciężka sprawa.

On to jest ojcem Jessego, ojca Dawida.

I tutaj, przy samym końcu całej księgi, dowiadujemy się dopiero, dlaczego to wszystko jest istotne. Chodzi oczywiście o króla Dawida - tego, który będzie walczył z Goliatem i pisał psalmy. Z tej perspektywy patrząc możemy się zastanowić nad sposobem powstania tej księgi. Można się domyślać, że gdyby Dawid nie został królem, historia ta nie miałaby takiego znaczenia, aby ją spisywać. Może się mylę, ale wydaje się prawdopodobne, że dopiero za panowania Dawida ktoś zainteresował się tymi jego korzeniami i dotarł do tej historii - a skoro tak, to chyba nie bez znaczenia jednak były owe plotkujące sąsiadki z Betlejem, które całą tą opowieść przekazywały z ust do ust.

18 A oto potomkowie Peresa. Peres był ojcem Chesrona. 19 Chesron był ojcem Rama, Ram był ojcem Amminadaba. 20 Amminadab był ojcem Nachszona, Nachszon był ojcem Szalmona. 21 Szalmon był ojcem Booza, Booz był ojcem Obeda. 22 Obed był ojcem Jessego, a Jesse był ojcem Dawida.

Ano tak - nie mogło się obyć bez formalnego rodowodu Dawida. Ten fragment trudno jednak jakkolwiek skomentować.

No i cóż, na tym kończy się cała Księga Rut - jak widać, ma ona tylko cztery rozdziały.