Sdz 18 - czy posążki pomagają w walce?

Dzisiejszy rozdział mówi o Danitach - plemieniu Izraela, które jakimś cudem nie dostało należnej im ziemi przy pierwszym podziale. W związku z tym teraz wybierają się po nią sami. Ich wyprawa napotyka jednak na dom Mikajehu - tego, co w poprzednim rozdziale lał posążki na cześć Boga. No i się zaczyna...

1 W tym czasie nie było króla w Izraelu, toteż pokolenie Dana szukało sobie podówczas ziemi na mieszkanie, gdyż aż do tego dnia nie została mu wydzielona ziemia wśród pokoleń izraelskich.

No, ten fragment to mnie zaskoczył mocno. Pamiętajmy bowiem, że mowa jest o czasach, gdy od wkroczenia Izraela do Kanaanu minęło co najmniej trzysta lat, co wiemy z fragmentu Sdz 11,26 .Dodać do tego trzeba jeszcze 7 lat sądów Isbana, 10 Elona, 8 Abdona i 20 Samsona (no chyba że dzisiejszy rozdział mówi o wydarzeniach wcześniejszych).

Tak czy inaczej, przez trzysta lat nikt w Izraelu nie zatroszczył się, by spełnić wolę Boga odnośnie pokolenia Dana.

2 Wyprawili więc synowie Dana z granic swoich z pokolenia swego pięciu mężów, mężów walecznych z Sorea i Esztaol, aby przeszukiwali i badali ziemię. Rzekli do nich: «Idźcież, a przebadajcie ziemię!» Przyszli więc na górę Efraima, aż do domu Miki, i tam przenocowali.

O Mice była mowa w poprzednim rozdziale.

3 Gdy byli blisko domu Miki, poznali głos młodego lewity i zboczywszy tam z drogi, zapytali go: «Któż cię tu sprowadził? Co ty tu robisz? Co tu jest dla ciebie?» 4 Odpowiedział im: «Tak a tak postanowił Mika co do mojej osoby, najął mnie, abym służył u niego jako kapłan».

Hm, najął go... czyli wychodziłoby na to, że to taki kapłan-najemnik. Hm, no, dziwne czasy...

5 «Zapytaj wobec tego Boga o radę - odpowiedzieli mu - abyśmy poznali, czy podróż, którą podjęliśmy, poszczęści się nam». - 6 «Idźcie w pokoju - odpowiedział im kapłan - gdyż podróż, którą podjęliście, jest pod opieką Pana».

W tym momencie trochę brakuje mi narracji w tym tekście. No bo okej, kapłan powiedział, że Bóg jest z nimi, ale czy powiedział prawdę? I czy faktycznie poznał ją od Boga?

No cóż, tak czy inaczej, kapłan ten musiał mieć jednak jakiś autorytet u owych Danitów, skoro byli oni przekonani o jego zdolności dowiadywania się woli Boga. We współczesnych kościołach charyzmatycznych coś takiego nazywa się chyba "dar wiedzy", ale nie mam pewności, czy chodzi o to samo.

7 Odeszło więc owych pięciu mężów i przybyli do Lajisz, gdzie ujrzeli lud tam osiadły, mieszkający bezpiecznie na sposób Sydończyków, spokojny i ufny, gdyż nie było nikogo, kto by napadał na ich ziemię ani się pokusił o ich królestwo. W dodatku Sydończycy byli daleko i nie utrzymywali żadnych stosunków z Aramem. 8 Wrócili więc do swoich braci, do Sorea i Esztaol, a ci zapytali ich: «Cóż nam przynosicie?» 9 «Wstańcie, a wyruszymy przeciwko nim - rzekli - widzieliśmy bowiem ziemię, która jest bardzo dobra. Czemu siedzicie tu nie dbając o nic? Nie wahajcie się wyruszyć, aby zdobyć tę ziemię. 10 Gdy tam dotrzecie, znajdziecie lud bez obrony i ziemię przestronną. Pan dał wam w ręce miejsce, któremu nie brakuje niczego, co tylko można mieć na ziemi».

No i znowu przydałby się jakiś komentarz, a nie ma. Nie podoba mi się ten styl... Bo mnie dziwi na przykład to, że najpierw wysłali oni zwiadowców, a potem nie byli chętni wyciągać wniosków z wieści, które oni zebrali.

No a poza tym hmm, w ogóle to plemię Dana sprawia wrażenie jakiegoś takiego dzikiego. Jak wysyłali tych zwiadowców to też nie było żadnych konkretów, żadnej głębszej myśli, tylko tak po prostu: zbadajcie ziemię. Jaką ziemię? A jakąkolwiek... No, ale przez trzysta lat tułania się plemiona bez ziemi to można chyba trochę zdziczeć.

A swoją drogą: ciekaw jestem, co oni przez ten cały czas robili.

11 Wyruszyło więc stamtąd, z pokolenia Dana, z Sorea i Esztaol, sześciuset mężów uzbrojonych do boju. 12 Będąc w drodze rozbili swój obóz przy judzkim Kiriat-Jearim. Oto dlaczego jeszcze po dziś dzień miejsce to nazywa się Obozem Dana. Znajduje się ono na zachód od Kiriat-Jearim. 13 Stamtąd ruszyli na górę Efraima i przyszli do domu Miki.14 Pięciu zaś owych mężów, którzy się wywiadywali o ziemię Lajisz, odezwało się do swych braci mówiąc: «Wiecie, że w [jednym] z tych domów znajduje się efod i terafim oraz posążek rzeźbiony i ulany z metalu? Wiecie więc, co macie czynić».

Coś mi tu nie pasuje. Według Wikipedii terafim to jest nic innego jak posążek właśnie. W takim razie byłyby dwa posążki? Hmm...

Szczególnie zaś zastanawia mnie to, że efod występuje w tekście zawsze obok terafimu, co wskazywałoby na to, iż te dwa przedmioty są jakoś ze sobą szczególnie związane. Tymczasem jednak za czasów Mojżesza o żadnym terafimie mowy nie było, mimo iż był efod (czyli kapłańska szata).

Wcześniej w Biblii słowo "terafim" pojawia się również we fragmencie Rdz 31,34, przy czym w BT jest ono tłumaczone po prostu jako "posążek", "terafima" mamy u Świadków Jehowy i w oryginale.

15 Schodząc wstąpili do domu młodego lewity, do domu Miki i pozdrowili go. 16 Podczas gdy sześciuset uzbrojonych do boju stało u progu - byli oni spośród Danitów - 17 pięciu owych mężów, którzy wywiadywali się o kraj, weszło do wnętrza, wzięło posążek rzeźbiony wraz z efodem i terafim oraz posążek ulany z metalu. A kapłan stał na progu u drzwi razem z owymi sześciuset mężami uzbrojonymi do boju. 18 Ci więc, wszedłszy do wnętrza domu Miki, wzięli posążek rzeźbiony wraz z efodem i terafim oraz posążek ulany z metalu, na co rzekł do nich kapłan: «Cóż wy robicie?» 19 Odpowiedzieli mu: «Milcz! Przyłóż rękę do ust i pójdź z nami. Będziesz dla nas ojcem i kapłanem. Czyż nie lepiej ci być kapłanem całego pokolenia i rodu izraelskiego aniżeli w domu jednego człowieka?» 20 Uradowało się na te słowa serce kapłana. Wziąwszy więc efod, terafim, rzeźbiony posążek <i posążek ulany z metalu>, przyłączył się do oddziału.

Te "dziobate" nawiasy BT wstawia na podstawie Septuaginty. Nawias ów jest jednak trochę dziwny, bo wychodziłoby na to, że były w sumie trzy posążki: terafim, rzeźbiony i ulany z metalu.

21 Potem poszli swoją drogą, dzieci zaś i bydło oraz co najkosztowniejsze umieścili na czele [wyprawy]. 

22 Tymczasem, kiedy już byli daleko od domu Miki, mieszkańcy okolic sąsiadujących z domem Miki zgromadzili się i poczęli ścigać Danitów. 23 Wołali za Danitami. Ci obróciwszy się rzekli do Miki: «Co ci jest, że tak krzyczysz?» 24 «Zabraliście mi mego bożka, którego sobie sprawiłem - odpowiedział im - oraz kapłana. Odeszliście, a cóż mi pozostanie? Jak jeszcze możecie mówić: Co ci jest?»

Znowu bardzo tu brakuje komentarza. Więc cóż: Mika wyraźnie mówi o "swoim bożku". W oryginale jest użyte słowo Elohim, czyli to, które określać mogło zarówno Boga Jahwe (choćby w pierwszym opisie stworzenia świata), jak i bogów pogańskich, a ponadto jest to w hebrajskim liczba mnoga (i być może dlatego w King James Version mamy słowo "gods").

Sytuacja jest o tyle zastanawiająca, iż wcześniej Mika mówił, że te rzeźby miały być na cześć Boga Jahwe, teraz zaś sam nazywa bogiem swoją rzeźbę, przywiązując do niej najwyraźniej bardzo dużą wagę (pytania retoryczne z 24 wersu). Brzmi to tak, jakby w jego mniemaniu Bóg go opuścił razem z posążkiem i kapłanem (z resztą w poprzednim rozdziale też twierdził on, że są to warunki konieczne do tego, by Bóg z nim był).

Wszystko to brzmi bardzo dziwnie w kontekście tego, co na temat bożków mówił Mojżesz, no i ciekawie obrazuje, w jaki sposób "koszerna" kultura Izraela wymieszała się z pogańską.

25 Odpowiedzieli mu Danici: «Niechże nie słyszymy głosu twego za sobą, bo rozgniewani mężowie mogą się na was rzucić. Narażasz swoje własne życie i życie swego domu». 

26 Danici poszli swoją drogą, a Mika widząc, że byli od niego silniejsi, odstąpił i wrócił do swego domu.

27 Zabrawszy więc to, co sobie sprawił Mika, oraz kapłana, którego namówili, przybyli do Lajisz, do ludu spokojnego i ufnego. Ludność wycięli ostrzem miecza, a miasto zniszczyli ogniem. 28 Nie było nikogo, kto by ich ratował, byli bowiem daleko od Sydonu i nie utrzymywali żadnych stosunków z Aramem. Miasto to leżało w dolinie, w Bet-Rechob. Danici zaś odbudowali je na nowo i mieszkali w nim. 29 Miasto to nazwali Dan, według imienia Dana, praojca swego, który się urodził Izraelowi. Poprzednio miasto to nazywało się Lajisz.
30 Danici postawili sobie rzeźbiony posążek, a Jonatan, syn Gerszoma, syna Mojżesza, oraz jego synowie sprawowali kapłaństwo w pokoleniu Dana, aż do czasów uprowadzenia do niewoli mieszkańców tej krainy.

Hm, no i tu mamy ciekawą rzecz: kapłan najpierw twierdził, że Bóg całej tej wyprawie błogosławi. Teraz zaś okazuje się, że i ta kraina została w końcu przez kogoś podbita, czyli tak jakby błogosławieństwo Boga jednak się odwróciło. Jak to interpretować?

Zobaczmy najpierw na to, co powiedział Bóg. Jego wolą było przede wszystkim, aby każde plemię Izraela otrzymało swoją ziemię. I z tego powodu nie ma się co dziwić, że Danitom trochę błogosławił. Z drugiej jednak strony jasno było powiedziane, że pogańskich obyczajów ma Izrael nie przejmować - wobec czego też nie ma się co dziwić, że Bóg dopuścił na nich niewolę.

31 Posążek ów rzeźbiony, który sobie sprawił Mika, ustawili dla siebie po wszystkie dni, dopóki dom Boży znajdował się w Szilo.

Gdy wcześniej pobieżnie przeczytałem ten rozdział, źle zinterpretowałem ten fragment. Posążek Miki nie znajdował się bowiem w domu Bożym, ani sam nie stał się początkiem żadnej świątyni. Świątynia w Szilo cały czas istniała, po prostu Danici zamiast do niej chodzić i tam oddawać Bogu cześć, woleli mieć bożka u siebie, podobnie jak i Mika.

A skoro tak, to jednak trudno jest znaleźć jakieś usprawiedliwienie dla pogańskiego zachowania całego tego Mikajehu i Danitów.