Kpł 25 - rok szabatowy i jubileuszowy

Dzisiejszy rozdział porusza dość wiele istotnych wątków. Rok szabatowy i prawa z nim związane, rok jubileuszowy, własność ziemska i powracanie do owej własności, dbałość o ubogich a także sprzedawanie się w niewolę. Ogólnie rzecz biorąc, są to takie fundamenty i ramy całego życia gospodarczego wśród Izraelitów.

1 Potem Pan powiedział do Mojżesza na górze Synaj: 2 «Mów do Izraelitów i powiedz im: Kiedy wejdziecie do ziemi, którą daję wam, wtedy ziemia będzie także obchodzić szabat dla Pana. 3 Sześć lat będziesz obsiewał swoje pole, sześć lat będziesz obcinał swoją winnicę i będziesz zbierał jej plony, 4 ale w siódmym roku będzie uroczysty szabat dla ziemi, szabat dla Pana.

Ciekawe sformułowanie - że ziemia będzie obchodzić szabat.

Nie będziesz wtedy obsiewał pola ani obcinał winnicy, 5 nie będziesz żął tego, co samo wyrośnie na polu, ani nie będziesz zbierał winogron nieobciętych. To będzie rok szabatowy dla ziemi.

A więc wygląda na to, że ogólnie w tym roku można pracować, nie można tylko pracować na polu. Bo ja myślałem początkowo, że praca w tym roku była całkiem zabroniona.

6 Szabat ziemi będzie służył wam za pokarm: tobie, słudze twemu, służącej twej, najemnikowi twemu i osiadłemu u ciebie, tym, którzy mieszkają u ciebie.

Powyższy fragment jest nieco niejasny. Biblia Warszawska tłumaczy to: "A plon szabatu ziemi będzie wam służył za pokarm". Jednak bardziej zbliżone do oryginału jest tłumaczenie BT, gdyż de facto nie występuje tam słowo "plon".

Ogólnie fragment ten jest problematyczny. Bo gdyby to rozumieć w sensie plonu, tak jak BW, to zachodziłaby sprzeczność z wersetem 5., gdzie jest napisane, że nie będziesz żął ani zbierał - jak zatem plon roku szabatowego miałby być czyimś pokarmem, skoro nie będzie się owego pokarmu zbierać? Bez sensu.

Najsensowniejsza interpretacja wydaje mi się taka: szabat ziemi jest po to, aby poprzez obchodzenie go, Bóg obdarowywał pokarmem ciebie, twojego sługę, służącą etc.

7 Cały jego plon będzie służyć za pokarm także twojemu bydłu i zwierzętom, które są w twoim kraju.

 O, ale tutaj tłumaczenie już nie pasuje do mojej interpretacji. Niemniej pasuje do niej oryginał. Użycie słowa "także" sugeruje rozumienie poprzedniego fragmentu w sensie BW - że plon szabatu jest pokarmem dla ludzi, co jest jednak sprzecznością.

Moglibyśmy podciągnąć również owe zwierzęta do interpretacji, którą podałem wyżej: a więc że dzięki obchodzeniu roku szabatowego Bóg będzie zsyłał żywność również zwierzętom. Jednak nie jest to zgodne z oryginałem, gdzie napisane jest najdosłowniej: "i dla bestii twoich, i dla zwierząt, które [są] w twojej ziemi powinien być cały przychód od niej [w sensie od roku szabatowego] do jedzenia". W tłumaczeniu w ogóle pominięto słówko "cały", które jest tutaj kluczowe. A więc napisane jest tutaj, że to zwierzęta mają zjeść wszystko, co wyrośnie w roku szabatowym.

No i teraz wszystko się zgadza z moją interpretacją. Wers 6. mówi, że obchodzenie szabatu ziemi odbywa się w celu zbierania plonów w przyszłości, zaś wers 7. nakazuje, aby cały plon owego roku zjadły sobie zwierzęta.

O roku szabatowym była już mowa w Wj 23,10-11:

10 Przez sześć lat będziesz obsiewał ziemię i zbierał jej płody, 11 a siódmego pozwolisz jej leżeć odłogiem i nie dokonasz zbioru, aby mogli jeść ubodzy z twego ludu, a resztę zjedzą dzikie zwierzęta. Tak też postąpisz z twoją winnicą i z twoim ogrodem oliwnym.

A więc tam oprócz zwierząt mowa była jeszcze o ubogich. Ale ogólnie można stwierdzić, że sens jest taki sam - gospodarz ma nic z tych plonów nie brać dla siebie.

No i na koniec pytanie zasadnicze: po co Bóg wymyślił ten cały rok szabatowy? Moim zdaniem mogło to mieć całkiem praktyczny wymiar - chodziło o to, aby ziemia nie wyjałowiała. Nie mam jednak pewności, czy taki rok odpoczynku faktycznie wpływa korzystnie na ziemię - musiałbym popytać jakiegoś agronoma. Choć brzmi to całkiem sensownie.

No i poza tym w takim kontekście sensu nabiera wers 6.: że rok szabatowy jest po to, aby mieć w przyszłości plony. Najwyraźniej bez roku szabatowego owych plonów by nie było, bo ziemia by wyjałowiała.

8 Policzysz sobie siedem lat szabatowych, to jest siedem razy po siedem lat, tak że czas siedmiu lat szabatowych będzie obejmował czterdzieści dziewięć lat. 9 Dziesiątego dnia, siódmego miesiąca zatrąbisz w róg. W Dniu Przebłagania zatrąbicie w róg w całej waszej ziemi. 10 Będziecie święcić pięćdziesiąty rok, oznajmijcie wyzwolenie w kraju dla wszystkich jego mieszkańców. Będzie to dla was jubileusz - każdy z was powróci do swej własności i każdy powróci do swego rodu.

Owo wyzwolenie dla wszystkich odnosi się najwyraźniej do niewolników. A więc wygląda na to, że co pięćdziesiąt lat niewolnictwo u Żydów znikało całkowicie.

11 Cały ten rok pięćdziesiąty będzie dla was rokiem jubileuszowym - nie będziecie siać, nie będziecie żąć tego, co urośnie, nie będziecie zbierać nieobciętych winogron, 12 bo to będzie dla was jubileusz, to będzie dla was rzecz święta. Wolno wam jednak będzie jeść to, co urośnie na polu.

A więc będzie to drugi rok z kolei, w którym nie będzie się uprawiać roli. Istnieje jednak różnica między rokiem jubileuszowym a szabatowym - w jubileuszowym można już jeść to, co samo wyrośnie. A w szabatowym najwyraźniej nie można było.

13 W tym roku jubileuszowym każdy powróci do swej własności. 14 Kiedy więc będziecie sprzedawać coś bliźniemu albo kupować coś od bliźniego, nie wyrządzajcie krzywdy jeden drugiemu. 15 Ale odpowiednio do liczby lat, które upłynęły od jubileuszu, będziesz kupował od bliźniego, a on sprzeda tobie odpowiednio do liczby lat plonów. 16 Im więcej lat pozostaje do jubileuszu, tym większą cenę zapłacisz, im mniej lat pozostaje, tym mniejszą cenę zapłacisz, bo ilość plonów on ci sprzedaje.17 Nie będziecie wyrządzać krzywdy jeden drugiemu. Będziesz się bał Boga twego, bo Ja jestem Pan, Bóg wasz!

Długo zastanawiałem się nad sensem powyższego przepisu. Ale chyba już go rozumiem. "Każdy powróci do swej własności" oznacza najwyraźniej, że sprzedaż ziemi u Żydów nie odbywała się na zawsze, ale że raczej każdy Żyd miał być na zawsze przypisany do swojej ziemi i wracać do niej w roku jubileuszowym. Owa sprzedaż była więc de facto najmem - "kupujący" kupował ją bowiem tylko na okres, który pozostał do roku szabatowego, a potem musiał oddać. Stąd właśnie im mniej lat pozostaje, tym mniejsza cena ziemi - bo kupujący będzie na niej przebywał przez krótszy czas i nie jest mu ona dana na wieki.

W zasadzie powyższy przepis chyba nie jest rzeczą absolutnie konieczną do przestrzegania - gdy bowiem kupujący ma świadomość, że kupuje ziemię np. tylko na 10 lat, to naturalnym jest, że nie zgodzi się na zbyt wysoką cenę. Działa tu prawo popytu i podaży.

Niemniej przepis ten mógł być konieczny po to, aby każdy podczas dokonywania zakupu zdawał sobie sprawę z istnienia roku jubileuszowego i konsekwencji z nim związanych. No bo faktycznie mniej inteligentni ludzie mogliby o nim nie pomyśleć i kupić ziemię na rok czasu, myśląc, że kupują na całe życie.

A zatem ów przepis ma bardzo duży sens, mimo iż jest dość skomplikowany - co jest jak najbardziej na plus dla Księgi Kapłańskiej.

18 Będziecie wykonywać ustawy moje i przestrzegać wyroków moich wprowadzając je w życie, abyście mieszkali w kraju bezpiecznie: 19 ziemia da wam plon, będziecie jedli do sytości, będziecie mieszkali na niej bezpiecznie. 20 Jeżeli zaś powiecie: co będziemy jedli w siódmym roku, jeżeli nie będziemy siali ani zbierali plonów? 21 Ześlę wam błogosławieństwo w szóstym roku, tak że plony wystarczą na trzy lata. 22 W ósmym roku będziecie siać i będziecie jeść z dawnych plonów. Aż do dziewiątego roku, aż do nowych plonów będziecie jedli dawne [plony].

Ten fragment potwierdza moją interpretację wersów 6. i 7. No i trzeba przyznać, że jest bardzo sensowny, rozwiewa bowiem wątpliwości, które mogły się narodzić podczas czytania o owym roku szabatowym.

23 Nie wolno sprzedawać ziemi na zawsze, bo ziemia należy do Mnie, a wy jesteście u Mnie przybyszami i osadnikami.

O proszę - a to jest znowu potwierdzenie mojej interpretacji wersetów 13-17.

24 Dlatego będziecie pozwalać na wykup wszelkich gruntów należących do was. 25 Jeżeli twój brat zubożeje i sprzeda swoją posiadłość, wtedy wystąpi jego najbliższy krewny jako "wykupujący" i odkupi ziemię sprzedaną przez brata.

A więc kupi za swoje pieniądze dla brata niejako w prezencie.

26 Jeżeli zaś kto nie ma "wykupującego", ale sam zdobędzie dostateczne środki na wykup, 27 to obliczy lata od czasu sprzedaży, zwróci nabywcy gruntu nadwyżkę i wróci do swej posiadłości.

A więc przykładowo: jeśli sprzedał ziemię 30 lat przed rokiem jubileuszowym, to sprzedał de facto 30 lat jej użytkowania. Jeśli więc kupuje ją znowu 10 lat później, to kupuje od niego 20 lat użytkowania - a więc płaci 2/3 poprzedniej ceny.

28 Jeżeli jednak nie będzie miał dostatecznych środków na wykup, w takim razie grunt pozostanie we władaniu nabywcy aż do roku jubileuszowego. W roku jubileuszowym grunt przejdzie znowu w posiadanie dawnego właściciela.

Jak najbardziej zgodne z tym, co było napisane wcześniej.

29 Jeżeli kto sprzeda dom mieszkalny położony w mieście otoczonym murami, to będzie miał prawo do wykupu aż do końca roku sprzedaży: prawo wykupu będzie trwało cały rok. 30 Jeżeli dom nie będzie wykupiony przed upływem roku, w takim razie dom zbudowany w mieście warownym przejdzie na zawsze w posiadanie nabywcy i jego potomków. Nie wyjdzie [z ich rąk] w roku jubileuszowym.

A to ciekawe - zatem w przypadku nieruchomości w mieście prawo wygląda inaczej. No i zasadniczo jest w tym pewien sens - Bóg chce najwyraźniej zapewnić ziemię dla każdego, aby każdy mógł mieć z niej plon i nie umrzeć z głodu. Jednak luksusowy dom w mieście nie jest już rzeczą niezbędną do przeżycia, dlatego tutaj własność sprzedaje się na zawsze.

31 Domy we wsiach, które nie są otoczone murami, będą traktowane na równi z własnością gruntową, a więc będą podlegały wykupowi, a w roku jubileuszowym wyjdą [z rąk nabywcy]. 32 Co się tyczy miast lewickich, to lewitom zawsze przysługuje prawo wykupu domów, które posiadają. 33 Jeżeli kto kupi od lewitów dom miejski, to posiadłość ta wyjdzie [z jego rąk] w roku jubileuszowym, bo domy miast lewickich są ich posiadłością pośród Izraelitów. 34 Także i pole położone koło ich miast nie będzie podlegało sprzedaży, bo ono jest ich posiadłością wieczystą.

Lewici, z tego co wiem, nie mieli ziemi na własność. Dlatego miasta lewickie były ich "wieczystą" posiadłością, analogicznie do ziemi wśród pozostałych Izraelitów. Przepis ten ma więc na celu, podobnie jak ten dotyczący ziemi, zapewnić podstawę życia ubogim.

35 Jeżeli brat twój zubożeje i ręka jego osłabnie, to podtrzymasz go, aby mógł żyć z tobą przynajmniej jak przybysz lub osadnik. 36 Nie będziesz brał od niego odsetek ani lichwy. Będziesz się bał Boga swego i pozwolisz żyć bratu z sobą. 37 Nie będziesz mu dawał pieniędzy na procent. Nie będziesz mu dawał pokarmu na lichwę. 38 Ja jestem Pan, Bóg wasz, który wyprowadził was z ziemi egipskiej, aby dać wam ziemię Kanaan i aby być waszym Bogiem!

Warto zauważyć, że chodzi tutaj tylko o człowieka, który autentycznie nie jest w stanie sam się utrzymać - bo jest słaby i ubogi. Najwyraźniej więc dawanie kredytom innym osobom nie jest potępiane. Inna rzecz, którą warto zauważyć, to ta, że Bóg nie ustanawia tutaj żadnych rent, emerytur ani zasiłków, ale obarcza obowiązkiem pomagania biednym każdego Izraelitę.

39 Jeżeli brat z powodu ubóstwa sprzeda się tobie, nie będziesz nakładał na niego pracy niewolniczej. 40 Będziesz się z nim obchodził jak z najemnikiem albo jak z osadnikiem. Będzie służyć tobie tylko do roku jubileuszowego. 41 Wtedy wyjdzie od ciebie razem ze swymi dziećmi i wróci do swojej rodziny, do posiadłości swoich przodków. 42 Bo oni są moimi niewolnikami, których wyprowadziłem z ziemi egipskiej, nie powinni więc być sprzedawani jak niewolnicy. 43 Nie będziesz się z nim obchodził srogo. Będziesz się bał swego Boga.

Ten fragment jest przez niektórych uważany za sprzeczny z Wj 21,2:

Jeśli kupisz niewolnika - Hebrajczyka, będzie <ci> służył sześć lat, w siódmym roku zwolnisz go bez wykupu.

Jednak istnieje pewna różnica między tymi dwoma sytuacjami. Przede wszystkim, Hebrajczycy to chyba nie tylko Izraelici. Już Abraham był nazywany Hebrajczykiem, i to gdy jeszcze był Abramem. Napisane jest też, że to Sem był praojcem Hebrajczyków, więc możliwe, że Hebrajczycy to po prostu Semici.

Zaś druga sprawa: w przypadku z Wj 21 mowa jest o kupnie niewolnika, zaś w Kpł 25 - o szczególnym przypadku - gdy sprzeda się z powodu ubóstwa.

W zasadzie jedyny problem, jaki występuje w tym momencie przy interpretacji tych tekstów, to czas służby. W Kpł 25 mowa jest o okresie do roku jubileuszowego. Ale gdyby rok jubileuszowy przypadał za 20 lat, to owego zniewolonego Izraelitę trzeba by było zwolnić już po 6 latach, jako że też jest on Hebrajczykiem. Jednak z drugiej strony, gdyby rok jubileuszowy wypadał za 2 lata, to niewolnik tylko 2 lata by posłużył. A zatem można powiedzieć, że istnieją dwa różne momenty wypuszczania niewolników, i oba mogą być z powodzeniem stosowane. Wobec tego sprzeczności nie ma.

44 Kiedy będziecie potrzebowali niewolników i niewolnic, to będziecie ich kupowali od narodów, które są naokoło was. 45 Także będziecie kupowali dzieci przychodniów osiadłych wśród was, przychodniów i potomków ich, urodzonych w waszym kraju. Ci będą waszą własnością. 46 Zostawicie ich w dziedzictwie waszym synom, aby ich posiadali na własność, na zawsze. Będziecie ich uważać za niewolników. Ale z braćmi Izraelitami nie będziecie się obchodzili srogo.

Taki to nacjonalizm trochę - ale uzasadniony, w końcu narody ościenne były pogańskie.

47 Jeżeli cudzoziemiec osiadły u ciebie wzbogaci się, a brat twój zubożeje i sprzeda siebie cudzoziemcowi osiadłemu u ciebie albo potomkowi cudzoziemca, 48 to ten, który się sprzedał, może być wykupiony. Jeden z braci jego wykupi go. 49 Także jego stryj albo syn jego stryja może go wykupić, albo którykolwiek z jego krewnych z jego rodziny wykupi go, albo też on sam siebie wykupi, jeżeli będzie na to go stać. 50 Wtedy wspólnie ze swym nabywcą obliczy [czas] od roku, w którym sprzedał siebie, aż do roku jubileuszowego: cena, za którą się sprzedał, będzie odpowiednia do liczby lat. [Czas jego niewoli] będzie mu policzony za dni najemnika. 51 Jeżeli jeszcze dużo lat jest do jubileuszu, to odpowiednio do ich liczby zwiększy cenę wykupu. 52 Ale jeżeli pozostaje niewiele lat do roku jubileuszowego, obliczy je i odpowiednio do liczby tych lat zapłaci swój wykup.

A więc ze sprzedaniem siebie w niewolę jest podobnie jak ze sprzedaniem gruntu - jest to sprzedaż czasowa, tylko do roku jubileuszowego. Zastanawiam się tylko, co by zrobić w takim przypadku, gdyby ów cudzoziemiec nie chciał zastosować się do prawa i wypuścić Izraelitów z niewoli.

53 Będzie u ciebie jako najemnik, rok po roku. Nie będą się z nim srogo obchodzić w twej obecności. 54 Jeżeli zaś w ten sposób nie będzie wykupiony, to wyjdzie na wolność w roku jubileuszowym razem ze swoimi dziećmi. 55 Moimi bowiem niewolnikami są Izraelici. Oni są moimi niewolnikami, ci, których wyprowadziłem z ziemi egipskiej. Ja jestem Pan, wasz Bóg!

 To chyba dość ważne i mocne stwierdzenie, że Izraelici są niewolnikami Boga. Ten stan rzeczy zmienia dopiero Jezus, gdy mówi:

Już was nie nazywam sługami, bo sługa nie wie, co czyni pan jego, ale nazwałem was przyjaciółmi.

To dopiero w tym momencie zmienia się cały stan rzeczy, i to zmienia się dość diametralnie.

Na tym kończy się dzisiejszy rozdział. Co by nie mówić, długi on był i skomplikowany.