Pwt 4 - o kulcie obrazów raz jeszcze

W tym rozdziale Mojżesz krótko podsumowuje prawa, jakie Izrael otrzymał od Boga, podkreślając jednocześnie bardzo wagę drugiego przykazania dekalogu, tego, które zabrania tworzenia sobie posągów i obrazów oraz ich czci. Mowa jest także o karze rozproszenia Izraelitów wśród innych narodów, oraz parę innych ciekawych wzmianek między wierszami, np. o bojaźni Bożej albo szczególności Dziesięciu Przykazań względem pozostałych praw.

1 A teraz, Izraelu, słuchaj praw i nakazów, które uczę was wypełniać, abyście żyli i doszli do posiadania ziemi, którą wam daje Pan, Bóg waszych ojców. 2 Nic nie dodacie do tego, co ja wam nakazuję, i nic z tego nie odejmiecie, zachowując nakazy Pana, Boga waszego, które na was nakładam. 3 Widzieliście na własne oczy, co uczynił Pan w Baal-Peor, jak każdego człowieka, który poszedł za Baalem z Peor, wyniszczył Pan spośród was; 4 a wy, coście przylgnęli do Pana, Boga waszego, dzisiaj wszyscy żyjecie. 5 Patrzcie, nauczałem was praw i nakazów, jak mi rozkazał czynić Pan, Bóg mój, abyście je wypełniali w ziemi, do której idziecie, by objąć ją w posiadanie.6 Strzeżcie ich i wypełniajcie je, bo one są waszą mądrością i umiejętnością w oczach narodów, które usłyszawszy o tych prawach powiedzą: «Z pewnością ten wielki naród to lud mądry i rozumny».

A więc Mojżesz zakłada, że inne narody też są w stanie uznać owe prawa za słuszne. Hm, no i może ma rację, choć z drugiej strony niektóre z owych praw dzisiaj wydają się dziwne.

7 Bo któryż naród wielki ma bogów tak bliskich, jak Pan, Bóg nasz, ilekroć Go wzywamy?

Bliski... no, to jest niewątpliwie ważna cecha Boga Jahwe.

8 Któryż naród wielki ma prawa i nakazy tak sprawiedliwe, jak całe to Prawo, które ja wam dziś daję?

9 Tylko się strzeż bardzo i pilnuj siebie, byś nie zapomniał o tych rzeczach, które widziały twe oczy: by z twego serca nie uszły po wszystkie dni twego życia, ale ucz ich swych synów i wnuków. 10 W dniu, w którym stanąłeś w obliczu Pana, Boga swego, na Horebie, rzekł Pan do mnie: «Zgromadź Mi naród, niech usłyszą me słowa, aby się nauczyli Mnie bać przez wszystkie dni życia na ziemi i nauczyli tego swoich synów».

Zastanowiło mnie trochę, dlaczego Bóg kładzie nacisk na to, by się Go bać. Czy nie powinniśmy raczej Jemu ufać i kochać Go?

Odnoszę wrażenie, że temat ten chyba dość często jest poruszany w różnych kościołach, więc może nie wniosę nic nowego. Ale najsensowniejsze wytłumaczenie owej "bojaźni Bożej", jak to się zwykło określać, jest chyba takie, że chodzi tutaj o świadomość wszechmocy Boga, pełnej zależności od Niego. Świadomość tego, że Bóg w każdym momencie mógłby cię zabić, co samo w sobie musiałoby rodzić emocję strachu. Rzecz w tym, że kiedy występuje zaufanie, istnieje relacja z Bogiem, to emocja strachu znika, pozostaje jedynie ta właśnie umysłowa świadomość, która chroni przed popełnianiem grzechów.

11 Wtedy zbliżyliście się i stanęliście pod górą - a góra płonęła ogniem aż do nieba, okryta mrokiem, ciemnością i chmurą. 12 I przemówił do was Pan, Bóg wasz, spośród ognia. Dźwięk słów słyszeliście, ale poza głosem nie dostrzegliście postaci. 13 Oznajmił wam swe przymierze, gdy rozkazał wam pełnić Dziesięć Przykazań i napisał je na dwóch tablicach kamiennych. 14 W tym czasie rozkazał mi Pan uczyć was praw i nakazów, byście je pełnili w kraju, do którego wchodzicie, by objąć go w posiadanie.

O, i tutaj znajduje się pewne ważne rozróżnienie, którego nie zauważyłem za pierwszym razem. Bóg rozkazał Izraelitom pełnić Dziesięć Przykazań, i rozkazał to im osobiście. Natomiast Mojżeszowi rozkazał uczyć Izraelitów praw i nakazów - zdaje się więc, że chodzi o te prawa inne niż Dziesięć Przykazań. Tak więc w pozostałych prawach Mojżesz jest pośrednikiem, natomiast te Dziesięć Bóg objawił bezpośrednio. To, a także fakt wykucia owych Dziesięciu na tablicach, świadczy o ich większej wadze. Ponadto można przypuszczać, że skoro Mojżesz nie został pośrednikiem w przekazaniu Dziesięciu Przykazań, to Bóg liczył się z tym, że z biegiem lat taka nauka może zostać trochę zniekształcona.

15 Pilnie się wystrzegajcie - skoroście nie widzieli żadnej postaci w dniu, w którym mówił do was Pan spośród ognia na Horebie - 16 abyście nie postąpili niegodziwie i nie uczynili sobie rzeźby przedstawiającej podobiznę mężczyzny lub kobiety, 17 podobiznę jakiegokolwiek zwierzęcia, które jest na ziemi, podobiznę jakiegokolwiek ptaka, latającego pod niebem, 18 podobiznę czegokolwiek, co pełza po ziemi, podobiznę ryby, która jest w wodach - pod ziemią.

Ten fragment chyba najdobitniej argumentuje przeciwko kultowi figur i obrazów, tak rozpowszechnionym w KRK. Ale to nie wszystko - zabronione jest bowiem również samo czynienie jakichkolwiek podobizn.

Wcześniej mowa o tym była w Wj 20,4-5, czyli w drugim przykazaniu wykutym na kamiennych tablicach. Opisywałem tam dość szczegółowo trzy możliwe interpretacje. Pierwsza jest dosłowna - jeśli namalujesz obraz albo wykonasz rzeźbę, zgrzeszysz. Druga jest "zdroworozsądkowa" - zgrzeszysz, jeśli namalujesz obraz, a następnie się przed nim ukłonisz (albo ukłonisz się przed cudzym). Trzecia zaś jest katolicka - zgrzeszysz, jeśli namalujesz obraz, a następnie będziesz czcić ten obraz sam w sobie, a nie Boga za jego pośrednictwem.

W niniejszym rozdziale Mojżesz dodaje natomiast pewne ważne stwierdzenie - że Izraelici nie widzieli żadnej postaci na Horebie. A to oznacza, że nawet próba narysowania samego Boga Jahwe jest czymś złym. Z resztą próba ta została już raz podjęta, w Wj 32,4-6 mowa jest o złotym cielcu, który wcale nie miał być żadnym pogańskim bóstwem, ale właśnie wyobrażeniem Boga Jahwe. Bogu jednak bardzo się to nie spodobało.

19 Gdy podniesiesz oczy ku niebu i ujrzysz słońce, księżyc i gwiazdy, i wszystkie zastępy niebios, obyś nie pozwolił się zwieść, nie oddawał im pokłonu i nie służył, bo Pan, Bóg twój, przydzielił je wszystkim narodom pod niebem. 20 A was Pan wybrał sobie, wyprowadził was z pieca do topienia żelaza, z Egiptu, abyście się stali Jego ludem, Jego własnością, jak dziś jesteście.

Heh, "z pieca do topienia żelaza". Piec ten pewnie miał jakąś specjalną nazwę po hebrajsku, tyle że w polskim nie mieli odpowiednika, więc brzmi to tak dziwacznie.

Ogółem jednak powyższe słowa Mojżesza są ciekawe. Wynikałoby z nich bowiem, że Izraelici nie powinni czcić przyrody głównie dlatego, bo są wybrani przez Boga. Pytanie tylko - czy w takim razie inne narody, którym Bóg "przydzielił" te wszystkie rzeczy, mogą już owe dzieła czcić?

No właśnie - nie należy zapominać, że jednak pozycja Izraelitów była dość szczególna, i że Bóg dał prawa specjalnie dla nich, nie dla wszystkich narodów.

21 Z waszego powodu rozgniewał się na mnie Pan i przysiągł, że nie przejdę Jordanu, nie wejdę do pięknej ziemi, którą wam daje Pan, Bóg wasz, w posiadanie. 22 Ja bowiem umrę w tej ziemi, nie przejdę Jordanu, lecz wy go przejdziecie i posiądziecie tę piękną ziemię.23 Strzeżcie się, byście nie zapomnieli przymierza Pana, Boga waszego, które zawarł z wami, i nie uczynili sobie wyobrażenia w rzeźbie tego wszystkiego, co wam zabronił Pan, Bóg wasz. 24 Bo Pan, Bóg wasz, jest ogniem trawiącym. On jest Bogiem zazdrosnym.

25 Gdy wydacie na świat synów i wnuków i dożyjecie starości w tym kraju, a sprzeniewierzycie się i uczynicie sobie posągi, podobiznę czegokolwiek, czyniąc to, co jest złe w oczach Pana, waszego Boga, drażniąc Go: 26 biorę dziś niebo i ziemię przeciwko wam na świadków, że prędko zostaniecie wytraceni z powierzchni ziemi, do której idziecie przez Jordan, aby ją posiąść. Niedługo bawić będziecie na niej, gdyż na pewno zostaniecie wytępieni.

No proszę - a więc jest to w szczególności kara za czynienie sobie posągów i podobizn. Naprawdę mocne słowa. Odnoszą się co prawda jedynie do Izraelitów, ale czy można przypuszczać, że ten sam Bóg, który jest wszak konsekwentny, mógłby parę tysięcy lat później powiedzieć do jakiejś siostry Faustyny: "namaluj mi obraz"?

27 Rozproszy was Pan między narodami i mało z was zostanie wśród obcych ludów, dokąd was Pan uprowadzi do niewoli. 28 Będziecie tam służyli bogom obcym: dziełom rąk ludzkich z drzewa i z kamienia, które nie widzą, nie słyszą, nie jedzą i nie czują.

Rozproszy między narodami... czy nie to właśnie stało się z Żydami po zburzeniu świątyni w 70 r.n.e.?

O karze rozproszenia Izraelitów była już mowa w Kpł 26,33.

29 Wtedy będziecie szukali Pana, Boga waszego, i znajdziecie Go, jeżeli będziecie do Niego dążyli z całego serca i z całej duszy. 30 W swym utrapieniu, gdy wszystko to was spotka, w ostatnich dniach nawrócicie się do Pana, Boga swego, i będziecie słuchać Jego głosu.

I to jest ważne stwierdzenie. Strzelam, że chodzi tutaj o niewolę babilońską, aczkolwiek można się zastanawiać, czy Bóg nie miał też na myśli współczesnego rozproszenia Żydów po świecie.

31 Gdyż Bogiem miłosiernym jest Pan, Bóg wasz, nie opuści was, nie zgładzi i nie zapomni o przymierzu, które poprzysiągł waszym przodków.

32 Zapytaj no dawnych czasów, które były przed tobą, zaczynając od dnia, w którym Bóg stworzył człowieka na ziemi, [zapytaj] od jednego krańca niebios do drugiego, czy nastąpiło tak wielkie wydarzenie jak to lub czy słyszano od czymś podobnym? 33 Czy słyszał jakiś naród głos Boży z ognia, jak ty słyszałeś, i pozostał żywy? 34 Czy usiłował Bóg przyjść i wybrać sobie jeden naród spośród innych narodów przez doświadczenia, znaki, cuda i wojny, ręką mocną i wyciągniętym ramieniem, dziełami przerażającymi, jak to wszystko, co tobie uczynił Pan, Bóg twój, w Egipcie na twoich oczach?

Też ważny fragment. W końcu czasami analizując szczególiki można zapomnieć o tym, jak niezwykłą rzeczą jest całokształt tego, co Bóg zrobił dla Izraela.

35 Widziałeś to wszystko, byś poznał, że Pan jest Bogiem, a poza Nim nie ma innego. 36 Z niebios pozwolił ci słyszeć swój głos, aby cię pouczyć. Na ziemi dał ci zobaczyć swój ogień ogromny i słyszeć swoje słowa spośród ognia. 37 Ponieważ umiłował twych przodków, wybrał po nich ich potomstwo i wyprowadził cię z Egiptu sam ogromną swoją potęgą.38 Na twoich oczach, ze względu na ciebie wydziedziczył obce narody, większe i silniejsze od ciebie, by cię wprowadzić w posiadanie ich ziemi, jak to jest dzisiaj.

39 Poznaj dzisiaj i rozważ w swym sercu, że Pan jest Bogiem, a na niebie wysoko i na ziemi nisko nie ma innego. 40 Strzeż Jego praw i nakazów, które ja dziś polecam tobie pełnić; by dobrze ci się wiodło i twym synom po tobie; byś przedłużył swe dni na ziemi, którą na zawsze daje ci Pan, Bóg twój.

"Byś przedłużył swe dni" - to odnosi się chyba właśnie do synów, którzy traktowani są trochę jak przedłużenie ojca.

No i w tym miejscu kończy się owa długa mowa Mojżesza, trwająca jeszcze od rozdziału Pwt 1.

41 Wtedy wyznaczył Mojżesz trzy miasta za Jordanem na wschodzie, 42 by tam mógł uciec zabójca, który by nieumyślnie zabił bliźniego, nie mając przedtem do niego nienawiści. Chroniąc się do jednego z tych miast, będzie mógł ocalić życie. 43 Beser na pustyni, na płaskowyżu - dla Rubenitów; Ramot w Gileadzie - dla Gadytów, i Golan w Baszanie - dla Manassytów.

 O miastach ucieczki Bóg mówił już w Lb 35,6.

44 Takie prawo dał Mojżesz Izraelitom. 45 Takie świadectwa, nakazy i postanowienia ogłosił Mojżesz Izraelitom po wyjściu z Egiptu, 46 za Jordanem w dolinie, naprzeciw Bet-Peor, w kraju Sichona, króla Amorytów, który mieszkał w Cheszbonie. Pokonał go Mojżesz i Izraelici po wyjściu z Egiptu 47 i zawładnęli jego krajem, jak i [krajem] Oga, króla Baszanu; dwu królów amoryckich za Jordanem na wschodzie 48 od Aroeru na brzegu potoku Arnon, aż do góry Sirion, to jest Hermonu, 49 i całą Arabę za Jordanem na wschodzie, aż do Morza Araby u stóp Pisga.

A więc tutaj narrator po raz trzeci wspomina o pokonaniu króla Oga. Cóż, to akurat bardzo by pasowało, że ta mowa Mojżesza ma miejsce tuż po zgładzeniu owego króla. Wskazuje na to fakt, że pierwsza część mowy, mówiąca o pustyni, zaznacza tylko najważniejsze wydarzenia, natomiast część mówiąca o Ogu i podbojach jest bardziej szczegółowa. A zatem wydarzenia z pustyni zostały już trochę przez Mojżesza zapomniane, a te najświeższe nie. Wszystko to w znaczący sposób zwiększa wiarygodność całej księgi - i na tym pozytywnym akcencie zakończę analizę dzisiejszego rozdziału.